„Fueros” jako systemy konkretnych wolności politycznych

Francisco Elías de Tejada, przeł. Jacek Bartyzel

Rewolucja, którą jest Europa, została ufundowana na dwóch kardynalnych błędach: idei człowieka jako bytu abstrakcyjnego i mechanistycznej koncepcji porządku (ordenamiento) politycznego; Tradycja jest ich przeciwieństwem jako idea człowieka konkretnego (jako bytu historycznego) i koncepcja porządku politycznego jako organicznej całości konkretnych usytuowań. To stanowisko Tradycji hiszpańskiej krystalizuje się w Fueros – prawnej i politycznej manifestacji wizji wspólnoty jako corpus mysticum, jak mawiali nasi klasycy polityczni.

Kastylijskie słowo fuero pochodzi z łacińskiego forum, czyli nazwy miejsca, w którym zarządza się sprawiedliwością; później zaczęło oznaczać orzekane sentencje, jeszcze później – partykularne prawa jakiegoś miasta (ciudad) lub stanu (estamento), aż wreszcie uzyskało znaczenie całokształtu swoistych (peculiares) norm, którymi rządzi się każdy z ludów (pueblos) hiszpańskich; to ostatnie znaczenie jest tym, które obowiązuje w terminologii tradycyjnego prawa publicznego.

W pojęciu Fueros zakłada się: 1º wizja człowieka jako bytu konkretnego; 2º że wolności, albo obszar (círculo) działania praw każdego człowieka w określonych warunkach, sytuują każdy lud wewnątrz reguł (cánones) prawnych i społecznych, wytworzonych w jego partykularnej tradycji; 3º że wobec walki (pugna) wolności z równością (igualdad), która zżera (corroe) myśl rewolucyjną, Tradycjonalizm potwierdza prymat zasady wolności; 4º że Tradycja odrzuca abstrakcyjną Wolność Rewolucji, przeciwstawiając jej systemy wolności konkretnych rozmaitych tradycji hiszpańskich; 5º że Fueros są jedyną solidną gwarancją autentycznej wolności politycznej”.

Lekcja nawaryjska

Lekcja nawaryjska unaocznia, między innymi, że autentyczna wolność polityczna znamionuje te systemy wolności tradycyjnych i konkretnych, którymi są Fueros. Podczas gdy absolutyzm zalążkowy (incipiente) Domu Austriackiego i bezwstydny (descarado) Burbonów niszczył organiczną różnorodność społeczeństw tradycyjnych, to szereg okoliczności sprzyjało – wyjątkowej na tle całej Monarchii – ciągłości ustroju tradycyjnego (régimen tradicional) w Nawarze. Znoszone gdzie indziej Kortezy tu wciąż ulegały wzmocnieniu; na zgromadzeniu w 1514 roku w Pampelunie Ferdynand Katolicki przyznał im prawo weta zawieszającego (suspensivo) rozporządzenia królewskie¹, które Filip II, w 1561 roku w Sangüesa, podniósł do rangi rozstrzygającej, pod nazwą „unieważnienia” (sobrecarta)², składając je w ręce Rady Nawarry; w 1624 roku w Pampelunie Filip IV uchylił wyjątkowo to pełnomocnictwo, a w latach 1817-1818, przeciwny fuero Ferdynand VII znacznie je okroił³. Aż do lat 1800. Nawarra zachowywała, wyjątkowo, swoją tradycyjną organizację, bez zrywania linii politycznej zawiązanej w czasach średniowiecznego chrześcijaństwa (Cristiandad), nie znając absolutyzmów, które zgasiły życie Fueros jako systemów wolności konkretnych u innych ludów hiszpańskich. Dzięki błogosławionym okolicznościom Nawarra nie stała się pniem drzewa bez gałęzi; człowiek był tam wpleciony w żywotną osnowę konkretności; prawodawstwo nie rozważało indywiduum izolowanego (aislado), ale w bogatej gamie instytucji, które jednocześnie chroniły i powściągały działanie jednostki; cech (gremio) i rodzina, Deputacja i Kortezy nie przeciwstawiały się sobie; filozofia chrześcijańska wysubtelniała system konkretnych wolności foralnych (libertades forales). I dzięki temu Nawarra była karlistowska, ponieważ umiała być wolna, podczas kryzysu zapoczątkowanego zgonem Ferdynanda VII w 1833 roku, wraz z ostatecznym zaprowadzeniem liberalizmu na dworze madryckim. Przejście do idei wolności abstrakcyjnej, odnoszonej do wszystkich ludzi w każdej epoce i w każdym kraju, spajanej mechanistyczną formułą homo oeconomicus i odzwierciedlającej w ahistorycznym wykorzenieniu (desarraigo) wyposażenie jednostki w równościowe prawo głosu (el voto igualitario), ukazywanej oczom synów dziesięciu pokoleń poddanych absolutnej władzy książąt (príncipes) jako ocalenie ładu społecznego, nie miało żadnego sensu dla tych, którzy w Nawarze nie zagubili zdrowego upodobania w konkretnych wolnościach Fueros. Podczas gdy w Kastylii walka polityczna sprowadzała się do opcji za absolutyzmem suwerenności królewskiej (soberanía regia) lub absolutyzmem suwerenności ludowej (soberanía popular), obu konceptów europeizujących i abstrakcyjnych, suwerenności zamiast suwerenności, abstrakcji zamiast abstrakcji, jednej lepszej od drugiej, to w Nawarze spór polityczny nie toczył się między absolutyzmem abstrakcyjnym i wolnością abstrakcyjną, tylko pomiędzy dwiema kategoriami wolności: historycznej wolności 1789 roku z jednej strony, i tradycyjnego systemu wolności foralnych z drugiej strony, których nigdy nie dosięgła absolutystyczna skłonność Królów.

Nawarra była karlistowska, ponieważ znała prawdziwą wolność polityczną. Lekcja polityczna Nawarry jest ta, że ludzie zawsze cenią wyżej konkretne wolności historyczne niż abstrakcyjną wolność rewolucyjną, oraz że kiedy tę drugą przedkładają ponad absolutyzmy królewskie (reales), zamiast podążać ścieżkami Tradycji, to dlatego, że nie wiedzą czym są Fueros i te autentyczne wolności, które Fueros zapewniają.

¹ Jeśli były one sprzeczne z legislacją własną, obowiązującą w prawie foralnym Nawarry. Prawo to jest porównywane z teorią nullyfikacji (nullification), bronioną przez stany południowe w USA i uzasadnianą zwłaszcza przez Johna C. Calhouna, czyli upoważnieniem legislatur stanowych do uchylania praw federalnych sprzecznych z prawodawstwem własnym — przypis tłumacza.

² Właściwie: „prawa do unieważnienia” (derecho de sobrecarta); tradycyjna formuła odrzucająca rozporządzenie królewskie brzmiała: sea acatado, pero no cumplido [„należy szanować, ale nie wykonywać”] — przypis tłumacza.

³ Ostatecznie derecho de sobrecarta zostało zniesione ordonansem tegoż władcy 14 maja 1829 roku — przypis tłumacza.