Sabaudowie: historia nieposłuszeństwa i rozdwojone królestwo

Eurohistory

Stwierdzenie, że król Sardynii Humbert II (1904–1983), uzurpujący sobie również tytuł „króla Włoch”, miał skomplikowane stosunki ze swoimi dziećmi, należałoby uznać za niedopowiedzenie. Najtrudniejsze były jednak jego kontakty z synem, urodzonym w 1937 r. xięciem Wiktorem Emanuelem (posługującym się tytułem „xięcia Neapolu”). Obszerny artykuł na blogu Eurohistory przybliża historię konfliktu dynastycznego i jego konsekwencje.

Przez ponad dekadę król i xiążę byli pochłonięci zamiarami matrymonialnymi tego drugiego, następca tronu planował bowiem zawarcie małżeństwa morganatycznego. W latach 1958–1962 pierwszym obiektem jego uczuć była Dominika Claudel, wnuczka francuskiego poety Pawła Claudela. Drugą wybranką stała się Maryna Ricolfi Doria (ur. 1935), którą Jego Królewska Wysokość poślubił w 1971 r.

Na początku lat sześćdziesiątych król Sardynii zwrócił się do syna listownie, informując o sprawie również żonę, królową Marię Józefę (1906–2001). W korespondencji z 25 stycznia 1960 r. monarcha stwierdził jednoznacznie, że nie może i nie chce wyrazić zgody na związek morganatyczny. Odwołał się do tradycji dwudziestu dziewięciu minionych pokoleń Domu Sabaudzkiego i poprzedzających jego panowanie czterdziestu trzech szefów dynastii, podkreślając, że nawet gdyby to zamierzał, zmiana norm sukcesyjnych (prawa salickiego i wymogu równoprawnego małżeństwa) nie miałaby żadnej mocy. Monarcha nie pozostawił wątpliwości, że nieposłuszeństwo i ślub bez królewskiej zgody będą skutkowały bezzwłoczną utratą przez Wiktora Emanuela wszystkich tytułów oraz miejsca w linii sukcesji tronu. Wszelkie prerogatywy przeszłyby na xięcia Amadeusza (1943–2021), piątego diuka Aosty, o czym mieli być natychmiast poinformowani członkowie rodziny królewskiej oraz władcy innych państw. Syn króla stałby się zwykłym obywatelem.

Monarcha zwrócił uwagę na nierozerwalność małżeństwa, która przesądzi o dalszych losach jego syna, a następnie przeszedł do kwestii związanych z dziedziczeniem dóbr materialnych. Małżeństwo z Dominiką Claudel oznaczałoby, że majątek, który pozostanie po śmierci Humberta II, będzie – bez żadnych preferencyj – rozdzielony w równych częściach między xięcia Wiktora Emanuela i jego trzy siostry, a wsparcie finansowe, które Dom Sabaudzki po 1946 r. otrzymywał od poddanych, zostałoby wstrzymane.

Kolejna wymiana listów nastąpiła w lipcu 1963 r., kiedy włoskie czasopismo „Oggi” opublikowało wywiad poświęcony planom matrymonialnym królewicza i Maryny Ricolfi Dorii. Po zapoznaniu się z jego treścią król, przebywający w tym czasie w Portugalii, przypomniał synowi, że może jedynie dosłownie powtórzyć treść korespondencji ze stycznia 1960 r. W odpowiedzi Jego Królewska Wysokość stwierdził: wywiad nie odpowiada temu, co myślę.

Ponad sześć lat później, 15 grudnia 1969 r., królewicz, aby pokonać opór ojca, próbował dokonać zamachu stanu, ogłaszając się w Genewie „królem Włoch”. Dzień później nadał swojej narzeczonej tytuł „xiężnej Sant’Anna di Valdieri”, łudząc się, że dzięki temu ich małżeństwo stanie się równoprawne.

Król Humbert II zmarł 18 marca 1983 r. w Genewie. Jego śmierć zapoczątkowała dekady sporów i sprzecznych oświadczeń na temat sukcesji tronu – de iure w Turynie, a de facto w zagrabionym Stolicy Apostolskiej Rzymie. Wykonawcami ostatniej woli władcy byli: Jego Królewska Mość król Bułgarii Symeon II (ur. 1937), wielki xiążę Hesji Maurycy (1926–2013) oraz baron Gwibert d’Udekem de Guertechin.

5 grudnia 1983 r. królowa Maria Józefa oraz jej córki – Ich Królewskie Wysokości xiężna Maria Pia (ur. 1934), xiężniczka Maria Gabriela (ur. 1940) i xiężniczka Maria Beatrycze (ur. 1943) – złożyły w Cascais oświadczenie uznające Wiktora Emanuela za szefa Domu Sabaudii. 7 grudnia 1983 r. w Lozannie dokument podpisali również wykonawcy testamentu. Można w nim przeczytać, że xiążę, jako głowa Domu, jest wielkim mistrzem Orderu Najwyższego Świętego Zwiastowania oraz Zakonu Świętych Maurycego i Łazarza, a także depozytariuszem Wielkiego Łańcucha pierwszego z wymienionych.

W 2006 r. xiążę Amadeusz, diuk Aosty, ogłosił, że wstępuje na należny mu tron. Zyskał poparcie ze strony kuzynek, IKW xiężniczek Marii Gabrieli (strzegącej dokumentów dynastycznych) i Marii Beatrycze, które – odpowiednio w marcu 2005 i marcu 2007 r. – stwierdziły w publicznie dostępnej korespondencji, że zarówno one same, jak i ich matka oraz siostra nie miały uprawnień, aby uznać ich brata za władcę. Maria Gabriela potwierdziła, że chodziło o to – w kontekście wskazanych wyżej honorów dynastycznych – aby zapobiec całkowitemu wykluczeniu królewicza z moralnego dziedzictwa Domu.

Poszły za tym kolejne wypowiedzi. 9 maja 2007 r. JKM król Bułgarii Symeon II wyjaśnił w liście do obu kuzynek, że po śmierci Humberta II wbrew spekulacjom medialnym nie uznał praw sukcesyjnych Wiktora Emanuela, zwłaszcza że będący przedmiotem dysput dokument z 1983 r. odnosił się jego zdaniem wyłącznie do kwestii opieki nad Wielkim Łańcuchem Orderu Najwyższego Świętego Zwiastowana. W tym samym duchu utrzymany był list wielkiego xięcia Hesji Maurycego, który 22 maja 2007 r. przekazał JKW xiężniczce Marii Gabrieli, że jedynym celem oświadczenia z grudnia 1983 r. było powierzenie Wiktorowi Emanuelowi tymczasowej pieczy nad Wielkim Łańcuchem. Ta decyzja nie miała według niego charakteru uznania dynastycznego, natomiast nikt z grona sygnatariuszy nie posiadał uprawnień, aby zmieniać wolę króla lub decydować o sukcesji i stanowiskach w Domu Sabaudzkim.

Nie ulega wątpliwości, że król Humbert II nie zgodził się, aby 11 stycznia 1970 r. Wiktor Emanuel wziął z Maryną Ricolfi Dorią ślub cywilny w Las Vegas. Nie zyskał jego aprobaty również ślub kościelny, do którego doszło 7 października 1971 r. w Teheranie.

W odniesieniu do diuka Aosty sytuacja wygląda inaczej. W 1964 r. xiążę Amadeusz pojął za żonę JKW xiężniczkę Klaudię Orleańską (ur. 1943), król Humbert był zaś świadkiem na ślubie. Para dochowała się trojga dzieci, a w 1982 r. ich syn, JKW xiążę Aimone (ur. 1967), otrzymał od władcy łańcuch Orderu Najwyższego Świętego Zwiastowana. Piąty diuk Aosty uczestniczył w pogrzebach króla Humberta II i królowej Marii Józefy.

Streszczona powyżej publikacja Eurohistory z pewnością nie wyjaśnia wszystkich zawiłości konfliktu w dynastii sabaudzkiej, tych wszystkich nakładających się na siebie i pozostających w oczywistej sprzeczności uzurpacyj, roszczeń, potwierdzeń i odwołań – jednak fakt, że tron w Turynie (bo oczywiście nie dotyczy to wszystkich pozostałych państw włoskich, dziś dodatkowo znajdujących się pod republikańską okupacją) przypadł linii xiążąt Aosty, wydaje się trudny do podważenia.

opracowanie: Adrian Nikiel